1) "ἕν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα"
Δηλαδή << ένα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτα>>. Ίσως η πιο γνωστή φράση που αναπαράγεται και συνοδεύει τον Σωκράτη μέχρι και σήμερα. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Σε όσα κείμενα και αν διαβάσουμε δεν θα βρούμε πουθενά γραμμένα αυτά τα λόγια από τον Σωκράτη. Εδώ θα πρέπει να γίνει γνωστό πως ο Σωκράτης δεν έγραψε ποτέ του ούτε μία λέξη. Ό,τι γνωρίζουμε για τον Σωκράτη προέρχεται κυρίως από τον Μαθητή του Πλάτωνα και Ξενοφώντα. Ο Πλάτωνας έγραψε για την ζωή και τον βίο του μέγιστου Έλληνα φιλοσόφου. Στον ίδιο χρωστάμε και την απολογία του Σωκράτη κατά τη δίκη του.
Πάμε να δούμε τα πράγματα από την αρχή όμως.
Όλα ξεκίνησαν από το Μαντείο των Δελφών όπου κατά τον χρησμό του αναφέρει πως ο Σωκράτης είναι ο σοφότερος όλων των ανδρών - απάντων ανδρών σοφότερος. Όταν το πληροφορήθηκε αυτό ο Σωκράτης του έκανε μεγάλη εντύπωση αφού ο ίδιος δεν θεωρούσε τον εαυτό του σοφότερο από τους άλλους. Τότε έκανε το εξής: Πήγαινε σε γνωστούς οι οποίοι θεωρούνταν σοφοί και τους έκανε ερωτήσεις. Οι απαντήσεις οι οποίες έπαιρνε ήταν αποδεδειγμένα λανθασμένες. 'Ετσι ο Σωκράτης κατέληξε στο συμπέρασμα πως για κάτι που δεν γνωρίζω, δεν λέω ότι το γνωρίζω.
Η παράφραση προκύπτει από το κέιμενο της απολογίας του Σωκράτη το οποίο και παραθέτω με την μετάφραση του.
Αρχαίο κείμενο:
«πρὸς ἐμαυτὸν δ᾽ οὖν ἀπιὼν ἐλογιζόμην ὅτι τούτου μὲν τοῦ ἀνθρώπου ἐγὼ σοφώτερός εἰμι· κινδυνεύει μὲν γὰρ ἡμῶν οὐδέτερος οὐδὲν καλὸν κἀγαθὸν εἰδέναι, ἀλλ᾽ οὗτος μὲν οἴεταί τι εἰδέναι οὐκ εἰδώς, ἐγὼ δέ, ὥσπερ οὖν οὐκ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι· ἔοικα γοῦν τούτου γε σμικρῷ τινι αὐτῷ τούτῳ σοφώτερος εἶναι, ὅτι ἃ μὴ οἶδα οὐδὲ οἴομαι εἰδέναι».
Μετάφραση:
«Φεύγοντας λοιπόν συλλογιζόμουν ότι είμαι σοφότερος αυτού του ανθρώπου∙ διότι φοβάμαι πως κανείς μας από τους δύο κανένα ‘’καλόν καγαθόν’’ γνωρίζει, όμως αυτός μεν νομίζει πως γνωρίζει κάτι χωρίς να το γνωρίζει, εγώ δε, καθώς δεν το γνωρίζω, ούτε νομίζω∙ μου φαίνεται λοιπόν εξ΄ αυτού βεβαίως κατά τι λίγο από αυτόν σοφότερος είμαι, καθόσον αυτά που δεν γνωρίζω ούτε φρονώ πως γνωρίζω»
2) “Δεν είμαι Αθηναίος ή Έλληνας, είμαι Πολίτης του Κόσμου”.
Άλλη μια παράφραση των όσων είπε ο Σωκράτης.
Στο βιβλίο "περί φυγής' του Πλούταρχου ο συγγραφέας κάνει αναφορά σχετικά με τον θάνατο του ανθρώπου όπου φυγή σημαίνει πως δεν θα ξαναγυρίσει στη Γη όταν πια έχει τελειώσει ο κύκλος των επανενσαρκώσεων. Αναφέρει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του για τον Σωκράτη, και παραθέτω το κείμενο αυτούσιο παρακάτω, πως ο Σωκράτης δεν είναι Αθηναίος, ούτε Έλληνας αλλά κόσμιος.
"ὁ δὲ Σωκράτης βέλτιον, οὐκ Ἀθηναῖος οὐδ᾽ Ἕλλην ἀλλὰ κόσμιος εἶναι φήσας"
Τη λέξη κόσμος την δανειζόμαστε από τον Πυθαγόρα. Ο Πυθαγόρας ήταν αυτός ο οποίος αποκάλεσε πρώτος το σύμπαν κόσμο διότι είναι τέλειος και κοσμημένος με άπειρη ομορφιά και έμβια όντα, εξού και η λέξη κόσμημα. Κόσμος λοιπόν στην Αρχαία Ελλάδα είναι το σύμπαν.
Οπότε καταλαβαίνουμε πως αφού ο Σωκράτης φεύγει δεν ανήκει πια στα γήινα δρώμενα αλλά σε μια άλλη διάσταση, αυτή του σύμπαντος, αυτή του κόσμου.
Το κείμενο "περί φυγής" του Πλούταρχου, στα αρχαία ελληνικά, το παραθέτω εδώ για όποιον θέλει να το μελετήσει.
3) Η πεποίθηση πως ο Σωκράτης δεν βγήκε ποτέ από την Αθήνα.
Αποδημίας δε ουκ εδεήθη.
Λένε πως ο Σωκράτης αγαπούσε τόσο πολύ την Αθήνα ως πόλη της φιλοσοφίας και της δημοκρατίας τόσο ώστε να μην βγει ποτέ εκτός της πόλης.
Αυτό όμως είναι πέρα για πέρα άτοπο καθώς γνωρίζουμε πολύ καλά πως ο Σωκράτης πήρε μέρος στη μάχη της Ποτίδαιας και μάλιστα έσωσε την ζωή του μαθητή του, Αλκιβιάδη.
Πήρε επίσης μέρος στη μάχη του Δηλίου, το σημερινό Δήλεσι Βοιωτίας, όπου αυτή τη φορά του έσωσε τη ζωή ο Αλκιβιάδης και στη μάχη της Αμφίπολης.
Η παρερμηνεία πως ο Σωκράτης δεν βγήκε ποτέ εκτός Αθηνών έρχεται από τα γραπτά του Διογένη Λαέρτη ο οποίος γράφει για τον Σωκράτη:
"Ἀποδημίας δὲ οὐκ ἐδεήθη, καθάπερ οἱ πλείους, πλὴν εἰ μὴ στρατεύεσθαι ἔδει."
(Το πλήρες κείμενο του Διογένη Λαέρτη για τον Σωκράτη μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.)
Η ετυμολογία της λέξης αποδημία για την αρχαία Αθήνα είναι η εξής:
↪ἡ βουλὴ καὶ ὁ δῆμος: τῇ βουλῇ καὶ τῷ δήμῳ
↪ἔδοξε τῇ βουλῇ καὶ τῷ δήμῳ
Άρα με την λέξη αποδημία εννοεί αυτόν που δεν έλειψε ποτέ από τις συνελεύσεις του Δήμου του μιας και ο Σωκράτης ενσάρκωνε το χρέος του Αθηναίου πολίτη ως ενεργό μέλος με την συμμετοχή του στα κοινά.
4) "ουδείς εκών κακός"
Δηλαδή «κανείς δεν είναι κακός με την θέλησή του».
Επέτρεψέ μου εδώ το προσωπικό μου σχόλιο πως αυτή η φράση αποτελεί μια τέλεια δικαιολογία για όσους κάνουν κακό εις γνώσιν τους. Μια τέλεια δικαιολογία με επίκληση στην αυθεντία του Σωκράτη. Είναι δυνατόν ο Σωκράτης να εννοούσε κάτι τέτοιο;
Στον Πρωταγόρα, ο οποίος είναι διάλογος του Πλάτωνα αναφέρεται χαρακτηριστικά:
Αρχαίο κείμενο;
"οὐδ᾽ ἔστι τοῦτο, ὡς ἔοικεν, ἐν ἀνθρώπου φύσει, ἐπὶ ἃ οἴεται κακὰ εἶναι ἐθέλειν ἰέναι ἀντὶ τῶν ἀγαθῶν"
πηγή: εδώ.
Μετάφραση;
"και μάλιστα κάτι τέτοιο είναι αντίθετο με τη φύση του ανθρώπου —όπως δείχνουν τα πράγματα— δηλαδή το να βαδίζει πρόθυμα προς το κακό κι όχι προς το καλό"
Για τον Σωκράτη όταν κάποιος κάνει κακό σημαίνει πως διακατέχεται από ελλειμματική συνείδηση και άγνοια.
Αυτός ο οποίος κάνει κακό δεν έχει ελεύθερη βούληση σε αντίθεση με αυτόν που κάνει καλό ο οποίος έχει ελεύθερη βούληση και έχει απαλλάξει τον εαυτό του από εγωιστικές συμπεριφορές.
Καταλήγοντας, αυτός που κάνει κακό έχει έναν εαυτό παραδομένο στα πάθη και στην άγνοια της πραγματικής ευτυχίας. Εναν εαυτό έρμαιο στην βούληση κάθε άλλου παρά του ίδιου του του εαυτού. Αυτός όμως που έχει ελεύθερη βούληση δεν πράττει το κακό και για να φτάσουμε στο σημείο της ελεύθερης βούλησης θα πρέπει να φτάσουμε φιλοσοφικά σε υψηλά επίπεδα.
ความคิดเห็น